KPSS REHBERLİK NOTLARI

ÖĞRENCİ KİŞİLİK HİZMETLERİ

Öğrenci kişilik hizmetleri , öğrencilerin öğretim faaliyetlerinden etkili bir şekilde yararlanabilmeleri ve her yönüyle bir bütün olarak gelişebilmeleri için uygun bir ortam hazırlamak amacıyla sunulan hizmetlerin tümüdür. Burada birey ele alınırken Gestalt yaklaşım uygulanmaktadır.

Öğrenci kişilik hizmetleri 5 başlıkta toplanmaktadır. Şimdi bu başlıkları inceleyelim.

1) Sağlık Hizmetleri: Teşhis ve sevk, sağlıkla ilgili önlemler, sağlık eğitimi, ilaç sağlama, sağlık kontrolleri gibi faaliyetlerden oluşmaktadır. Buradaki amaç öğrencilerin sağlıklarını korumak ve olası sağlık sorunlarını önlemektir.

2) Sosyal Yardım Hizmetleri: Burs, barınma, yemek, maddi yardım sağlama, ulaşım hizmetleri, ek iş bulma gibi faaliyetlerden oluşmaktadır.

3) Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri: Psikolojik danışma, oryantasyon, müşavirlik, bireyi tanıma, bilgi toplama ve yayma, araştırma ve değerlendirme, izleme ve değerlendirme, çevre ve aile ilişkileri, sevk gibi faaliyetlerden oluşmaktadır.

4) Özel Eğitim ve Yetiştirme: Başarısızlığı giderici önlemler alınması, öğrenme güçlüğü çekenlerin iyileştirilmesi, özel ilgi ve yeteneklerin geliştirilmesi gibi faaliyetlerden oluşmaktadır. Bu alana ihtiyaç duyulmasının sebebi öğrenci kapasitlerinin ve öğrenme hızlarının farklı olmasıdır.

5) Sosyal ve Kültürel Hizmetler: Öğrenci kişilik hizmetlerinin sonuncusu olan bu alan da boş zamanların değerlendirilmesi, spor faaliyetleri, çeşitli etkinlikleri planlama ve yürütme, adaptasyon, sosyalleşme gibi faaliyetlerden oluşmaktadır.

Öğrenci Kişilik Hizmetlerinin Özellikleri

– Çağdaş eğitimin ayrılmaz bir parçasıdır. Çağdaş örgün eğitimin parçası olan öğrenci kişilik hizmetleri bireyin bir bütün olarak gelişimini sağlamaktadır. Çağdaş örgün eğitim demişken hemen açıklayalım.

Çağdaş örgün eğitim: Öğretim (Öğrenciye bilgi ve becerileri kazandırarak zihinsel güçleri geliştirme), Öğrenci Kişilik Hizmetleri ve Yönetim (Öğretim ve Öğrenci kişilik hizmetlerini yürütebilmesini sağlamak amacıyla gerekli araç gereç, personel, ve programları yürütmekle görevlidir.) gibi 3 alt başlıktan oluşur. Çağdaş örgün eğitimin amacı ortaya çıkmasını istediğimiz davranış değişikliğini oluşturmaktır. Yani bireyin tüm kapasitelerini kendisi ve toplum için en üst düzeyde geliştirmek çağdaş örgün eğitimin amacıdır.

– Öğretim ve yönetimden hariç ayrı bir plan ve anlayış gerektirmektedir.

– En üst düzeyde öğrenme ve gelişim sağlar.

– Sistemli ve sürekli bir hizmettir.

– Genelde sınıf öğretimi dışında sağlanan hizmetlerdir.

– Öğrencinin kişiliğinin toplumsal yanlarıyla beraber sağlıklı bir şekilde gelişmesini sağlar.

REHBERLİK ve PSİKOLOJİK DANIŞMANLIK

Rehberlik, bireyin kendini anlaması, problem çözme gücü kazanması, gerçekçi kararlar alması, kapasitesini yükseltmesi ve kendini gerçekleştirmesi için verilen yardımlardır.

Buradaki yardım kavramı, birey adına karar vermek, birey adına problem çözmek, tavsiye vermek, akıl öğretmek değildir.

Rehberliğin tanımlarına baktığımızda karşımıza ortak noktalar çıkmaktadır. Bütün tanımlardaki ortak noktalar:
•Uzman kişilerce veriliyor olması.
•Merkezde normal birey vardır.
•Çevreye uyum önemlidir.
•Seçim yapılabilmesi önemlidir.

Kişinin adına karar alınmaz.
•Bilimsel ve profesyonel bir yardımdır.
•Süreç içerisinde verilir.

Rehberlik bir ders değildir.
•Bireyin kendini tanımasına ve anlamasına yardım eder.
•Bireye dönüktür. Bireyin gizil güçlerini fark etmesini sağlar.
•Bireysel farklılıklar üzerine kurulmuştur.

Bireysel farklılıkları yok etmeye çalışmaz.
•Bireysel farklılıkları ortaya çıkarmaya çalışır. Kendini gerçekleştirme problemi vardır.

Genel bir özetle rehberlik, bireye dönük bilimsel ve profesyonel yardım etme sürecidir ve bireyin kendisini gerçekleştirmesine olanak sağlar.

Rehberlik Ne Değildir?
•Tek yönlü ve doğrudan bir hizmet değildir. Karşılıklı etkileşimi gerektirir.
•Öğrenci adına problem çözme işi değildir.
•Bireyin duygusal yanıyla ilgilenmez.
•Bir ders değildir.
•Disiplin görevi değildir. Yargılamaz, cezalandırmaz.
•Sadece sorunlu öğrencilere verilmez
•Akıl ve öğüt verme işi değildir.
•Sadece psikolojik danışmanlarca yürütülmez.

Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Arasındaki Farklar

Kpss , rehberlik ve psikolojik danışmanlığın birbiriyle karıştırıldığını bildiği için bunun üzerinde sıkça durmaktadır.
•Psikolojik danışmanlık rehberliğin özünü oluşturmaktadır.
•Rehberlik tamamen bilgi verme işi iken, psikolojik danışmanlık psikolojik etkileşim işidir.
•Rehberlikte gündem bellidir. Psikolojik danışmanlıkta gündem danışan ya da danışmacıyla belirlenir.
•Rehberliğin özünde normal bireyler vardır ve herkese dönüktür. Psikolojik danışmanlıkta daha çok sorunlu bireyler vardır.

* Ortak Yönleri:
•Her ikisi de uyum, plan, etkili karar için çalışır.
•Her ikisinin de nihai amacı kendini gerçekleştirmedir.

Şimdi de kpss eğitim bilimleri rehberlik dersine ait rehberliğin ilkeleri konusunu işleyelim.

Rehberliğin İlkeleri

Kpss kaynaklarında rehberliğin ilkeleri ile ilgili bir çok madde verilmiştir. Şimdi bu ilkeleri inceleyelim.
•Temelinde insan hak ve sorumlulukları vardır.
•Dıştan zorlamayla değil, işbirliğine dayanan bir anlayış vardır.
•Bir ders ya da kurs değil, gereksinim sonucunda alınan bir yardımdır.
•Öğrenciyi merkeze alır ve bireysel farklılıkları önemser.
•Gizlilik esastır. Yasal bir zorunluluk olmadıkça bu delinemez.
•Yararlanmak isteyen her bireye sunulur.
•Boylamsaldır.
•Her okulun ihtiyaç ve amacına göre uygulaması değişir. Bu yüzden rehberlik programları okullarda hazırlanır.

Hazırlanma Eylül, değerlendirme Mart ve Haziran, raporlandırma Temmuz ayında yapılır.
•Rehberlik planlı, programlı, örgütlenmiş bir biçimde profesyonel düzeyde sunulmalıdır.
•Eğitimin ayrılmaz ve tamamlayıcı bir parçasıdır.
•Kesinlikle birey adına karar vermez.

Rehberlik Anlayışı

Rehberlik anlayışının üç boyutu vardır.

1) Kavramsal Boyut: Rehberliğin temel ilke ve kavramlarını anlama boyutudur.

2) Tutumsal Boyut: Rehberlik görev ve sorumluluklarını kabul edilmesidir.

3) Sosyal Boyut: Bu ilke ve kavramların insan ilişkilerine yansımasıdır.

Rehberlik dersine ait bir sonraki konu Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi konusudur.

İHTİYAÇLAR HİYERARŞİSİ

İhtiyaçlar hiyerarşisi hümanist yaklaşımın savunucularından Maslow’un ortaya koyduğu bir teoremdir. Bu hiyerarşiye bağlı olarak Maslow ortaya bir ihtiyaçlar piramidi ortaya çıkarmıştır. Bu piramidin al tarafı temel ihtiyaçlardan, üst tarafı da üst düzey ihtiyaçlardan oluşmaktadır. Şimdi Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisi konusunu temel ihtiyaçlardan üst düzey ihtiyaçlara doğru sıralayıp inceleyelim.

Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi

Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisi temel ihtiyaçlar (eksiklik ihtiyaçları) ve üst düzey ihtiyaçlar (gelişim ihtiyaçları) olarak 2 gruba ayrılmaktadır.

* Temel İhtiyaçlar: Kpss rehberlik konusuna ait ihtiyaçlar hiyerarşisi ilk basamakları temel ihtiyaçlardan oluşmaktadır. Bireyin yaşamının her döneminde olan ve sürekli giderilmesi gereken ihtiyaçlardır. Temel ihtiyaçlar ilk 4 basamaktan oluşmaktadır.

ihtiyaçlar hiyerarşisi1) Fizyolojik İhtiyaçlar: Su, yemek, ısınma, uyku gibi bedenin varlığını sürdürebilmek için gerekli olan ihtiyaçlardır. En temel ihtiyaçlarımız fizyolojik ihtiyaçlarımızdır.

2) Güvenlik İhtiyacı: Kpss eğitim bilimleri rehberlik ihtiyaçlar hiyerarşisi 2. basamağı olan güvenlik ihtiyacı, fiziksel ya da psikolojik zararlardan koruyan ihtiyaçlarla ilgilidir.

Barınma, kendini tehlikelerden koruma, kaygıdan uzak kendini güvende hissetme ihtiyaçları güvenlik ihtiyaçlarıdır.

3) Ait Olma – Sevme – Sevilme İhtiyacı: Bir gruba ait olma hissi, sosyal statü kazanma, insanlar tarafından kabul edilme, benimsenme, sevme, sevilme gibi sosyal ihtiyaçlardır.

Bu ihtiyaçlar karşılanmazsa bireyde yalnızlık, umutsuzluk, yabancılaşma, bunalıma girme gibi duygular ortaya çıkabilir.

4) Saygı – Saygınlık İhtiyacı: İhtiyaçlar hiyerarşisi 4. basamağı olan bu ihtiyaçlar, takdir edilme, tanınma, statü ve başarı kazanma, saygı görme gibi ihtiyaçlardan oluşmaktadır.

Bir yazarın eserleriyle kalıcı olmak istemesi ve devamlı hatırlanmak istenmesi saygınlık ihtiyacına yöneliktir.

Bu ihtiyacın giderilmemesi durumunda aşağılık, zayıflık, çaresizlik, değersizlik gibi kompleksler ortaya çıkabilir.

* Üst Düzey İhtiyaçlar: Kpss eğitim bilimleri Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisi 2. grubu olan üst düzey ihtiyaçlar, bireyin var olan potansiyellerini en son noktasına kadar kullanarak kendini gerçekleştirmeye kadar giden süreçlerden oluşur. 5. basamaktan itibaren olan ihtiyaç basamakları üst düzey ihtiyaçlar içerisindedir.

5) Bilme – Anlama İhtiyacı: Kendi içinde olsun, toplumda olsun, çevrede olsun, olup biten olayları daha iyi bilme ve anlama ihtiyacıdır.

Merak, keşfetme ve bilgiye ulaşma ihtiyaçları bilme ve anlama ihtiyaçları içindedir.

6) Estetik İhtiyacı: Sanatı anlama, zevke alma, bireyin kendi yaratıcılığını kullanma ihtiyacı estetik ihtiyaçlardır.

7) Kendini Gerçekleştirme İhtiyacı: Kpss rehberlik dersine ait olan Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisi son basamağı olan kendini gerçekleştirme, rehberliğin son amacıdır. Bireyin doğuştan getirdiği potansiyelleri tam olarak gerçekleştirebilmesi ve kullanabilmesidir. Bireyin kendi yeteneklerini kullanarak istediği hedefi gerçekleştirebilmesidir.

Hümanist yaklaşımın bir diğer savunucusu olan Rogers’ın ”tam verimlilik” olarak nitelediği kendini gerçekleştirme, altta yer alan temel ihtiyaçlar karşılanmadan kazanılmaz.

Kendini geçekleştiren bir bireyin özelliklerini şu şekilde sıralayabiliriz:

•Kendini kabul eder.
•Kendine saygılıdır.
•İçten geldiği gibi davranır.
•Duygularını saklamaz, bastırmaz.
•Tüm yaşantılara açıktır.
•Saldırganlık eğilimlerinin insanın bir parçası olduğunu bilir.
•Gerçeği olduğu gibi algılar.

•İnsanın doğası hakkında olumludur.
•Başkaları ile rahatlıkla ilişki kurabilir.
•Topluma karşı uzlaştırıcıdır.
•Demokratiktir.
•Değişen ve değişmeyi seven bir bireydir.
•Yaratıcıdır.
•Başkalarından devamlı yardım beklemez

İhtiyaçlar hiyerarşisi içinde en üst basamak olan kendini gerçekleştirme her işi başaran, hatasız kimse demek değildir. Kendini gerçekleştiren birey eksiklerinin ve hatalarının farkında olan ve bunları düzeltmeye, değiştirmeye çalışan bireylerdir.

Fizyolojik ve güvenlik ihtiyaçları rehberlik, bunların üstünde olan ihtiyaçlar da psikolojik danışmanlık görevleri kapsamında yer almaktadır.

REHBERLİĞİN İLKELERİ

Rehberliğin ilkeleri kpss rehberlik konularının temelini oluşturmaktadır.Rehberliğin ilkeleri, kpss rehberlik anlayışı içinde yer alan tüm boyutları yakından ilgilendirmektedir. Rehberlik Anlayışı;
•Rehberliğin temel ilke ve kavramlarını anlama boyutu. (Kavramsal Boyut)
•Rehberlik görev ve sorumluluklarının kabul edilmesi. (Tutumsal Boyut)
•Bu ilke ve kavramların insan ilişkilerine yansıtılmasıdır. (Sosyal Boyutu)

Anlaşılacağı üzere rehberliğin ilkeleri rehberlik anlayışının özünü oluşturmaktadır. Bu sebeple kpss rehberlik soruları açısından bu konu bizim için önemlidir.

Rehberliğin İlkeleri
•Rehberliğin temelinde insan hak ve sorumlulukları vardır. Her birey değerli bir varlıktır ve onun gelişmesine fırsat verilmelidir.
•Dıştan zorlamayla değil, işbirliğine dayanan bir anlayış vardır. Öğrenci ile ilgili herkesin ortak bir anlayış ve işbirliği içinde çalışması gerekmektedir.

Kpss rehberlik konusunda ortak anlayış oluşması için çoğunlukla müşavirlik (konsültasyon) hizmetinden faydalanılır.
•Rehberlik bir ders ya da kurs değil, gereksinim sonucunda alınan bir yardımdır. Bu madde rehberliğin ilkeleri içinde önemli bir yer teşkil eder.
•Rehberlik, öğrenciyi merkeze alır ve bireysel farklılıkları önemser.
•Herkesin anlayış ve işbirliği içerisinde çalışması gerekmektedir.
•Rehberliğin ilkeleri içinde yer alan bir diğer madde de bireyin her yönüyle tanınması gerektiğidir. Böylece öğrencinin her yönüyle gelişmesine ve kendini gerçekleştirmesine yardım edilir.
•Gizlilik esastır. Öğrenciler hakkında elde edilen özel bilgilerin gizliliği korunmalıdır.

Kpss eğitim bilimleri rehberliğin ilkeleri içinde yer alan gizlilik esası yasal bir zorunluluk olmadıkça asla delinemez.
•Rehberlik yararlanmak isteyen herkese sunulabilir.

Rehberlik hizmeti almak için sorunlu ya da zorunlu olmak gerekmez.
•Rehberlik uygulamaları her okulun amaç ve ihtiyaçlarına uygun alanlarda yoğunlaştırılmalıdır. Dolayısıyla her okulun ihtiyaç ve amacına göre uygulaması değişebilir.

Rehberliğin ilkeleri içinde yer alan bu maddeye göre rehberlik programlarının okullarda hazırlandığını anlayabiliriz. Hazırlanma Eylül, değerlendirme Mart ve Haziran, raporlandırma ise Temmuz aylarında yapılmaktadır.
•Rehberlik, planlı, programlı, örgütlenmiş bir biçimde profesyonel düzeyde sunulmalıdır.
•Rehberlik, eğitimin ayrılmaz ve tamamlayıcı bir parçasıdır.
•Rehberlik, kesinlikler birey adına karar vermez.
•Rehberlikte süreklilik mevcuttur. Yani birey hayat boyu bu hizmetten yararlanabilecektir.
•Rehberliği ilkeleri içinde yer alan bir diğer madde de özerkliktir. Rehberlik öğrencilerin kendilerini daha iyi anlamalarını, problemlerinin çözüm yollarını bulabilmelerini sağlar. Böylece öğrencilerin kendilerine yeter bir duruma gelmesini sağlayarak öğrencilere özerklik duygusunu katar.
•Rehberlik boylamsaldır.
•Rehberlikte hiçbir türlü zorlama yoktur. Bu amaçla yararlanmak isteyen gönüllülük esasına göre bu hizmeti alabilir. Bu amaçla yapılacak her türlü faaliyette öğrencinin isteğini uyandırmak için gerekli ortam hazırlanmalıdır.
•Uygulanmakta olan rehberlik programı dinamik bir yapıda olmalıdır.

Çünkü öğrenciler ve içinde bulundukları çevre sürekli değişim içindedir. Bu amaçla rehberlik her türlü değişime cevap verebilmelidir ve dinamik olmalıdır.
•Rehberliğin ilkeleri içinde son olarak bahsetmemiz gereken bir diğer madde de bireye ve topluma karşı olan sorumluluktur. Rehberlik, hem bireyin kendi isteklerini yerine getirmesine yardımcı olabilmeli hem de topluma uyum sağlayabilmesini kolaylaştırmalıdır.

REHBERLİK HİZMETLERİ ve ÖĞRETİM HİZMETLERİ

Rehberlik hizmetleri ve öğretim hizmetlerinin ortak amacı öğrencilerin üst düzeyde gelişmesini sağlamaktır. Fakat rehberlik ile öğretim hizmetleri birbirinden farklı uygulamaları içermektedir. Kpss rehberlik konularına ait bu iki hizmetin aralarındaki farkı ve rehberlik hizmetlerinin diğer alanlarla ilişkilerini bu bölümde işleyeceğiz.

Rehberlik Hizmetleri ve Öğretim Hizmetleri

Kpss rehberlik dersinde yer alan rehberlik hizmetleri ile öğretim hizmetleri arasında farklar bulunmaktadır.

Rehberlik Hizmetleri

Gönüllülük esastır.

Bireye yöneliktir.

Temel amaç bireyin kendisini gerçekleştirmesidir.

Kendini algılama ve değerlendirme vardır.

Öz disiplin sorunu vardır. Bireyin öz disiplini sağlamasına yardımcı olunur.

Bireyin öznel dünyasına yöneliktir. Yani iç dünyasına yöneliktir.

Rehberlik hizmetleri algılar. Yani bireyi anlamaya yöneliktir.

Öğretim Hizmetleri

Zorunlu olabilir.

Gruba yöneliktir.

Temel amaç sağlıklı bir toplum oluşturmaktır.

Nota dayalı ölçme ve değerlendirme vardır.

Disiplin sorunu vardır. Bireyin belli kurallara uyulması beklenir.

Bireyin nesnel dünyasına yöneliktir. Yani dış dünyasına yöneliktir

Öğretim hizmetleri yargılar. Yani öğrenciye toplum değerlerini aşılama ve yargılama söz konusudur.

Rehberlik Hizmetlerinin Diğer Alanlarla İlişkisi

Kpss rehberlik dersine ait rehberlik hizmetleri birçok alanla ilişkilidir.

1) Psikoloji:Rehberlik hizmeti ve psikolojik danışmanlık denilince akla ilk gelen alan psikolojidir. Bireysel ayrılıklar, bireysel nitelik farkları, cinsiyet farkları, kişilik ve benlik gelişimi rehberlik hizmetleri için psikolojinin önemini arttırmaktadır.

2) Sosyoloji: Toplumdaki ahlaki yozlaşma, normsuzluk, rol belirsizliği gibi oluşan kültür boşluğunu gidermek amacıyla rehberlik servisi sosyoloji alanından faydalanmaktadır. Ayrıca sosyoloji yabancılaşma, kuşak çatışması ve iş yaşamındaki değişmeler nedeniyle rehberliğe yardımcı bir alan olmaktadır.

3) Felsefe: Felsefe sayesinde birey merkeze alınmakta, insana hak ettiği değer verilmekte ve birey toplum dengesi sağlanmaktadır.

4) Sosyal Psikoloji: Toplumdaki grupların yapısı, bireyin grup içindeki davranışları ve iletişimi, gruba uyum gibi konuları araştıran sosyal psikoloji dalı da rehberlik hizmetleri ile ilişkilidir.

5) Antropoloji: Toplumların kültürlerini inceleyen antropoloji aynı zamanda elde ettiği verilerle rehberlik hizmetlerine katkı sağlamaktadır.

6) Ekonomi: Ekonomi bilimi iş ve meslek hayatında meydana gelen değişiklikler açısından rehberlik hizmetlerine özellikle mesleki rehberlik alanına katı sağlamaktadır.

7) Eğitim Bilimleri: Okul örgütü, eğitim ve öğretim programları, eğitim veöğretimin amaçları ve yöntemlerine ilişkin bilgileri rehberliğe eğitim bilimleri sağlamaktadır.

REHBERLİĞİN ORTAYA ÇIKMASINI GEREKTİREN GELİŞMELER

Rehberliğin ortaya çıkmasını gerektiren gelişmeler ve rehberlik anlayışındaki gelişme ve değişmeler kpss rehberlik dersine ait önemli konular içinde yer almaktadır. Bu bölümde rehberliğin ortaya çıkmasını gerektiren gelişmeler olan sosyo-kültürel ve ekonomik etmenler, aile yapısının ve fonksiyonunun değişmesi, toplumda nitelikli insan gücü ihtiyacının artması, felsefi ve psikolojik etmenler olarak sıralanmaktadır.

Rehberliğin Ortaya Çıkmasını Gerektiren Gelişmeler

Kpss eğitim bilimleri rehberliğin ortaya çıkmasını gerektiren gelişmeler içinde ilk olarak Sosyo-Kültürel ve Ekonomik Etmenler başlığını inceleyelim.

1) Sosyo-Kültürel ve Ekonomik Etmenler

a. Hızlı Değişim Sonucu Topluma Uyumun Güçleşmesi
•Kültürel alışverişin hızlanması.
•İnanç ve değerlerdeki değişmeler.
•Bilim ve teknolojideki değişmeler.
•Nüfus artışı ve güçler.
•Kuşak çatışmaları.
•Ruhsal bozukluklar.

b. Aile Yapısı ve Fonksiyonunun Değişmesi
•Geleneksel aileden çekirdek aileye geçilmesi.
•Kadının çalışma hayatına girmesi.
•Ailenin görevlerinden bazılarının okula kayması.

c. Toplumun Nitelikli İnsan Gücü İhtiyacının Artması
•İş hayatındaki gelişmeler.

Meslek ve teknik iş bölümlerinin artması.
•Mesleklerin çeşitlenmesi.

2) Felsefi ve Psikolojik Etmenler

a. Demokrasi Düşüncesinin Gelişmesi
•İnsana verilen değerin artmaya başlaması.
•Bireylere tanınan seçme özgürlüğünün artması.
•Karar vermede alternatiflerin çoğalması.

b. Psikolojik Etmenler
•Psikolojinin bulgularının genişlemesi.
•Deneysel yöntemlerin artması.

Rehberliğin ortaya çıkmasını gerektiren gelişmeler bunlardır. Şimdi kpss eğitim bilimleri içindeki rehberlik anlayışındaki gelişme ve değişmelere göz atalım.

Rehberlik Anlayışındaki Gelişme ve Değişmeler

1) Kriz Yönelimli Rehberlik Anlayışı
•Bireye olağanüstü olay ve kriz durumlarında yardım edilir.
•Şimdiki zaman esastır.

Kriz varsa rehberlik başlatılır.

Ayrılık, ölüm, okul değişikliği, şiddete maruz kalma, deprem, cinsel istismar vs.
•En ilkel rehberlik anlayışıdır.
•Kriz yönelimli rehberlik zamanla iyileştirici ve çare bulucuya döner.

2) İyileştirici ve Çare Bulucu Rehberlik Anlayışı
•Bireyin eksik yanları, hatalı davranışları üzerinde odaklanır ve bunları tamamlayıcı rol üstlenir.
•Geçmiş zaman esastır.
•Kriz durumları söz konusu değildir.

3) Önleyici rehberlik Anlayışı
•Muhtemel sorunları ortaya çıkmadan önce kestirilerek tedbirler alınır.

Problemle baş etme yöntemleri, disiplin çalışmaları buna örnektir.
•Gelecek zaman esastır.

4) Gelişimsel Rehberlik Anlayışı
•Çağdaş rehberlik anlayışıdır.
•İçinde bulunulan yaş ve gelişim döneminin gereği olarak yerine getirilmesi beklenen gelişim görevleri üzerine odaklanır.
•Bundan önce sayılan tüm rehberlik anlayışlarını kapsar.
•Temel amaç, bireyin bütünsel olarak gelişmesidir.
•Diğer modeller sadece sorunlu öğrenciler üzerine odaklanırken, bu anlayış tüm öğrencilerle ilgilenir.
•Hayat boyu devam eden bir hizmettir.
•Gelişimsel ihtiyaçlar ön plandadır.
•Ardışık ve esnek bir program vardır.
•Tüm okulun katılımını gerektirir.
•Her gelişim bir sonraki gelişimin ön koşuludur ilkesi vazgeçilmezdir.

REHBERLİK MODELLERİ

Rehberlik modelleri kpss eğitim bilimleri rehberlik dersinin temelini oluşturan yaklaşımları kapsamaktadır. Rehberlik modelleri Parsons modeli, eğitimle kaynaştırılmış model, klinik yaklaşım, karar verme süreci modeli, Kapsamlı PDR programları ve Okul PDR Hizmetleri modeli olarak 6 başlıkta incelenmektedir.

Rehberlik Modelleri

Kpss eğitim bilimleri rehberlik modelleri içinde ilk işleyeceğimiz konu olan Parsons modeline başlayalım.

Parsons Modeli (Mesleki Yardım Süreci)

Rehberlik hizmetinin işlevi meslek seçiminde yardım etmek olarak görünür. Bireyin ve mesleğin özellikleri araştırılır ve bireyin kendine uygun mesleğe yönelmesi sağlanır.

Frank Parsons tarafından geliştirilen bu model 3 aşamada gerçekleşmektedir.
1.Bireyin tanınması.
2.İşlerin gerektirdiği niteliklerin ve sağladığı olanakların incelenmesi.
3.Bu iki sonuçtan elde edilen bilgilerin karşılaştırılıp eşleştirilmesi şeklindedir.

Eğitimle Kaynaştırılmış Model (Brewer)

Eğitimin ve rehberliğin amacı aynıdır. Eğitim gibi rehberlik hizmetleri de sınıf içinde verilebilir. Bu model sınıf ortamında psikoloji ve uyum kurslarının rehberliğin temelini oluşturduğunu savunur.

Kpss sorularında bu model için anahtar kelime ”rehberlik dersinin verilmesi”dir.

Klinik Yaklaşım (Williamson)

Bu modelde birey tüm yönleriyle araştırılır ve sağlıklı kararlar verebilmesine yardım edilir. Tanınması gereken en önemli özellik kişilik özellikleridir.

Rehberlikte klinik yaklaşım, bireysel ayrılıkların anlaşılması ve bireysel ihtiyaçların karşılanması amaçlarına yöneliktir.

Karar Verme Süreci Modeli (Katz, Tiedeman, Jones)

Bu model iş ve meslekle ilgili kararlar verme sürecinde yardım etme işidir. Bireyin sahip olduğu özellikler mesleki seçimde doğrudan etkilidir. Ayrıca bu model bireyin eğitsel ve mesleki seçenekler arasından yapacağı kara verme sürecine profesyonel bir müdahaledir.

Kapsamlı PDR Programları

Kapsamlı PDR programları öğrencilerin gerek okulda gerekse okul dışında ihtiyaç duydukları yaşantı ve becerileri tanımlama çabası olup, iyileştirici, kriz yönelimli, önleyici ve gelişimsel danışma ve rehberlik yaklaşımlarının bütünleştirilmesi anlayışına dayalı hizmetlerin tümünü ifade etmektedir.
•Kapsamlı PDR programları tüm öğrencilerin yararlanması amacıyla oluşturulmuştur ve gelişimsel rehberlik modeline dayanır.
•Programlar 12. sınıfın sonuna kadar tüm öğrenciler için hazırlanır. Yeterlilikler ve öğrenci kazanımları mesleki, eğitsel ve kişisel-sosyal gelişim alanlarında sınıf düzeyine göre belirlenir.
•Bu kazanımlardan rehberlik saatlerinde grup etkinlikleri vs yollarla gerçekleştirilmesinden sınıf rehber öğretmenleri sorumludur.
•Yapılandırmacı yaklaşımdan yararlanılır.
•Bu program diğer öğretim programlarıyla birlikle yürütülür. Yani bağımsız değildir.
•Programın hazırlanmasından önce öğrencilerin ihtiyaçları göz önünde bulundurulur.
•Ardışık ve esnek bir yapıya sahiptir.

Okul PDR Hizmetleri Modeli

Bu model, yeni sınıf rehberlik programları ile birlikte çerçeve programlarda yeni bir düzenleme yapılmış olan ve kapsamlı rehberlik programlarını temel alan bir modeldir. 4 tane temel süreci vardır.

1) Grup Rehberliği Müfredatı
•Grup etkinlikleri her sınıf düzeyinde belirlenen yeterlilikleri, yani içeriği kazandırmaya yönelik hazırlanır.
•Rehberlik müfredatı anaokulundan ortaöğretimin son sınıfına kadar ardışık, gelişimsel ve düzenli bir şekilde yapılandırılmış grup etkinliklerini kapsar.
•MEB tarafından yayınlanan etkinlikler kitabı göz önünde bulundurulur.
•Sınıf etkinliklerinin yürütülmesinden sınıf rehber öğretmeni sorumludur.

2) Bireysel Planlama
•Öğrencilerin eğitsel ve mesleki geleceklerini iyi bir biçimde planlamalarına olanak sağlamak, kendi gelişimlerini anlamak, kendi ilgi ve becerilerini değerlendirebilmelerini sağlamak öncelikli amaçtır.
•Bireysel planlama, kendini tanıma, bireysel plan yapma, bilgi verme, yerleştirme ve izleme stratejileri uygulanarak gerçekleştirilir.
•Aile ve diğer okul personelinin katılımını gerektirir.

3) Müdahale Hizmetleri
•Öğrencilerin problemleri ve acil ihtiyaçlarıyla ilgilenir.
•Problemin niteliğine bağlı olarak, bireysel ya da grupla psikolojik danışma oturumları, konsültasyon, akran desteği gibi programlarla sorunlara müdahale edilebilir.

Akran baskısı, çatışma çözümü, ailevi sorunlar, kimlik kazanma sorunu, sınav kaygısı, okuldan kaçma , okuldan ayrılma, okul başarısızlığı, düşük motivasyon gibi konular müdahale hizmetleri kapsamına girmektedir.

4) Sistem Desteği

Rehberlik programının etkili bir şekilde uygulanabilmesi için gerçekleştirilecek program ve personeli destekleme çalışmalarını içermektedir.

REHBERLİK TÜRLERİ

Rehberlik Türleri kpss eğitim bilimleri rehberlik dersi dahilinde işlenmektedir. Kpss bu bölümle ilgili her yıl rehberlik dersindeki diğer konulara göre daha fazla soru sormaktadır. Rehberlik Türleri, kurumlara göre rehberlik, işlevlerine göre rehberlik, birey sayısına göre rehberlik, öğretim kademelerine göre rehberlik ve problem alanlarına göre rehberlik olmak üzere 5 bölümde ele alınmaktadır.

Rehberlik Türleri

Kpss eğitim bilimleri içinde yer alan rehberlik türleri konusuna ilk olarak kurumlara göre rehberlikle başlayacağız.

Kurumlara Göre Rehberlik

Kpss eğitim bilimleri rehberlik türleri içinde yer alan, hizmet alanlarına göre rehberlik olarak da anılan kurumlara göre rehberlik türleri, 5 başlıkta incelenmektedir.

1) Eğitim Alanında Rehberlik

Rehberlik hizmetinin en yaygın uygulama alanlarından biri eğitim alanıdır. Rehberlik hizmetleri, çağdaş eğitim sistemiyle birlikte günümüzde öğrenci kişilik hizmetleri kapsamında yürütülmektedir.

Okulların yanı sıra okullarda hizmetleri birleştirici, eşgüdümü sağlamaya yönelik bölgesel rehberlik birim ve merkezleri de geliştirilmiştir.

2) Sağlık Alanında Rehberlik

Daha çok sağlık kurum ve kuruluşlarınca yürütülen bu rehberlik, bireylerin hastalanmadan önce sağlıklarını koruyucu bilgiler edinmeleri, hastalandıktan sonra hangi kuruma başvurmaları gerektiği gibi konularda rehberlik hizmetleri vermektedir.

Ruhsal problemlerin tedavi edilmesinde kullanılır.

3) Sosyal Yardım Alanında Rehberlik

Rehberlik eğitim almış uzman kişilerin de aralarında bulunduğu, huzurevleri, çocuk esirgeme kurumları, Sosyal yardımlaşma ve dayanışma kurumu, Kızılay gibi ülkemizde hizmet veren kurumların işlevleriyle beraber, kişilerin ihtiyaç duyduğu alanda temel gereksinimleri karşılamak üzere verilen rehberlik türüdür.

4) Endüstri Alanında Rehberlik

İş uyumsuzluklarının ortadan kaldırılması, iş verimlerinin artırılması, daha iyi bir iş hayatının sürdürülmesi gibi konular üzerinde yoğunlaşan bu rehberlik türü, İş ve İşçi Bulma Kurumu, İşçi Sendikaları gibi kuruluşlarla iş arayan bireylere bilgi vererek, mesleklere uygunluklarını saptayarak, mesleki rehberlik alanında önemli bir işlevi yerine getirmeyi amaçlamaktadır.

5) Adalet ve Güvenlik Alanında Rehberlik

Cezaevlerinde, ıslah evlerinde, orduda, emniyette psikolojik danışmanlar görev almakta ve rehberlik ve psikolojik danışmanlık hizmetleri sunmaktadırlar. Bunun yanı sıra aile mahkemelerinde aile danışmanlığı hizmeti de rehberlik faaliyeti olarak sürdürülmektedir.

TEMEL İŞLEVLERİNE GÖRE REHBERLİK

Temel işlevlerine göre rehberlik kpss eğitim bilimleri rehberlik türleri içinde yer almaktadır. Bir önceki konuda kurumlara göre rehberlik türlerini irdelemiştik. Bu bölümde de temel işlevlerine göre rehberlik türlerinden uyum sağlayıcı rehberlik, yöneltici rehberlik, ayarlayıcı rehberlik, geliştirici rehberlik, önleyici rehberlik, tamamlayıcı rehberlik, iyileştirici (çare bulucu) rehberlik ve krize müdahale konularını işleyeceğiz.

Temel İşlevlerine Göre Rehberlik

Kpss eğitim bilimleri temel işlevlerine göre rehberlik türlerinden ilk olarak uyum sağlayıcı rehberlik konusunu ele alalım.

Uyum Sağlayıcı Rehberlik

Öğrencilerin çevrelerine sağlıklı bir şekilde uyum sağlamalarına yardımcı olmak amacıyla gerçekleştirilen çalışmalar uyum sağlayıcı rehberlik kapsamına girmektedir.

Kpss sorularında rehberlik türü olarak soruluyorsa > uyum sağlayıcı rehberlik

Hizmet alanı olarak soruluyorsa > oryantasyon olmaktadır. Aradaki farkı iyi algılayalım.

Problemli öğrencilerin tespit edilerek danışmana yönlendirilmesi de uyum sağlayıcı rehberlik kapsamındadır. Ayrıca öğrencilerin köyden kente göç, demokratik yaşam tarzı gibi faktörler sonucu meydana gelen değişimlere uyum sağlamasına ve uyum sorununun çözümüne yardımcı olmak uyum sağlayıcı rehberliğin kapsamına girmektedir.

Her yaş grubuna basit ya da ciddi problemi olan, aşırı uyumsuz davranan bireylere yönelik yardım sürecidir.

Bu son cümle uyum sağlayıcı rehberliğin oryantasyondan farkını ortaya koymaktadır.

Yöneltici Rehberlik

Çoğalan okul türleri ve bu bağlamda problem çeşitlerinin çoğalması yöneltici rehberliği zorunlu kılmıştır. Yöneltici rehberlik bireysel farklılıklara göre ders, alan, okul ve meslek seçiminde verilecek rehberlik hizmetlerini kapsamaktadır.

Yöneltici rehberlik, bireyi tanımaya yönelik rehberlik hizmeti ile birlikte yürütülmelidir. Kişinin ilgi, yetenek, ihtiyaç ve kişilik yapısının önceden tespit edilmesi gerekmektedir.

Ayarlayıcı Rehberlik

Temel işlevlerine göre rehberlik türleri içinde yer alan ayarlayıcı rehberlik, bireyin ilgi, yetenek ve gereksinimlerine göre program yapılmasına hizmet eden rehberlik anlayışıdır.

Ayarlayıcı rehberlik öğrenciye doğrudan hizmet etmez. Program yapıcılara hizmet eder.

Eğitimin planlanmasında, müfredat programlarının hazırlanmasında ve geliştirilmesinde ayarlayıcı rehberlik hizmetinden faydalanılır.

Geliştirici Rehberlik

Bireylerin gelişimsel sorunlarını çözmeye ve bu sorunlarla etkili bir şekilde başa çıkmalarında yardımcı olan rehberlik hizmetidir.

Kritik dönem müdahalesidir.

Kriz yönelimli olmak yerine önleyici, geliştirici ve koruyucudur. Bu sebeple ekiple çalışmayı öngörür.

Önleyici Rehberlik

Olumsuz davranışları ortaya çıkarmadan ve olumsuz etkileri görülmeden önlenmesini sağlayan rehberlik türüdür.

Disiplin çalışmaları bunun içerisine girer.

Öğrenme güçlüklerini ortaya çıkaracak durumların tespitinin yapılması, ortam ayarlaması yapmak önleyici rehberliğin içindedir.

Sağlıkla ilgili verilen bilgiler, trafik kurallarının öğretilmesi vs.

Tamamlayıcı Rehberlik

Rehberliğin öğretim dışındaki çalışmalarla eğitimin amacına ulaşmasına, öğrencinin başarısını arttırmaya yardımcı olması tamamlayıcı rehberliktir.

Okullardaki eğitim-öğretim sürecinin daha verimli olması için rehberlik hizmetleri ile birlikte yürütülmesi gerekir. Bunun için öğretmenlerin rehberlik bilgileriyle donatılmaları da tamamlayıcı rehberliğin hedefleri arasındadır.

Kpss eğitim bilimleri sorularında ortamı ayarlama, öğretimin kalitesi içinse tamamlayıcı rehberlik, öğrenme güçlüğünün oluşmaması içinse önleyici rehberliktir.

İyileştirici (Çare Bulucu) Rehberlik

Çare bulucu rehberlik ile bireyin yetersizliklerine odaklanılmakta ve onun istenmeyen davranışı düzeltilmeye çalışılmaktadır.

Özgüven, özsaygısı yetersiz öğrencilerin bu özelliklerini yükseltmek ya da saldırganlık, tırnak yeme gibi istenmeyen davranış bozukluklarını düzeltmeye yönelik çalışmalar iyileştirici rehberlik kapsamındadır.

Krize Müdahale

Temel özelliği ani olan krizler, rutin yaşamın dengesini bozduğu için acil müdahale gerektiren davranışlardır. Daha önceki konularda krize müdahale konusunda değinmiştik.

Bir öğrencinin ölümü, kazalar, doğal afetler, şiddet olayları gibi kriz anlarında rehber öğretmenler diğer etkinlikleri iptal ederek bireysel ya da grupla danışmanlık yapabilir. Diğer okullarla, bireyin ebeveynleriyle görüşebilir, öğretmenlere bu konuda destek verebilir ve etkilenen öğrencileri izlemeye alabilir.

BİREY SAYISINA GÖRE REHBERLİK

Birey sayısına göre rehberlik kpss eğitim bilimleri rehberlik türleri içinde işleyeceğimiz bir konudur. Önceki rehberlik türlerinde kurumlara göre rehberlik ve temel işlevlerine göre rehberlik konularını işlemiştik. Bu bölümde de rehberlik türlerinden birey sayısına göre rehberlik içindeki bireysel rehberlik, grupla rehberlik, bireysel psikolojik danışma ve grupla psikolojik danışma konuları irdelenecektir.

Birey Sayısına Göre Rehberlik

Kpss eğitim bilimleri birey sayısına göre rehberlik türlerine bireysel rehberlik konusuyla başlayalım.

Bireysel Rehberlik

Bireysel farklılıklara dönük olarak farklılaşan ihtiyaçlar bu rehberlik türünde karşılanmaya çalışır.

Sorunu olan birey değil.

Bireysel rehberlik bilişsel ve gündemlidir. Bireyin ihtiyacı ve konuya bağlı olarak bir ya da birkaç saat sürebilir.

Alan, ders ya da meslek seçimi, çevrede bireye açık olan fırsatlar, çeşitli mesleklerin tanıtımı, burs, kredi yurt olanakları, okulun disiplin kuralları gibi daha çok bilgi vermeye dönük konulardır.

Öğretmenler, psikolojik danışmanlar ya da konunun içeriğine bağlı olarak bilgi sahibi olan kişiler tarafından verilebilir.

Grupla Rehberlik

Kpss eğitim bilimleri konuları içinde, toplu bilgilendirme amaçlı yürütülen bir hizmet olan grupla rehberliğin odağında aynı ihtiyaçlara sahip olan bireyler vardır.

Grup rehberliği hizmeti 10-15 kişilik gruplarla ya da sınıftaki tüm öğrencilerle yürütülen hizmetlerdir. Bireyin gelişmesine, kendini ve olanakları tanımasına, gerçekçi ve uygun planlar, seçimler yaparak kendisini yönlendirmesine ilişkin grup etkinlikleri ve süreçlerdir. Grup rehberliği çalışmalarında daha çok öğrencilerin kendileriyle ilgili veya olgusal konularda bilgilenmelerini sağlayarak gelişimlerine yardımcı olmak hedeflenir.

Bireysel Psikolojik Danışma

Bireylere psikolojik yardımların sunulduğu, bireylerde daha çok duygusal süreçlerin geliştirildiği hizmetlerdir. Bilgi verme ile çözümlenemeyecek problem durumları psikolojik danışma yardımını gerektirmektedir.

Bireysel psikolojik danışma hizmetini yalnızca bu alanda eğitim almış olan psikolojik danışmanlar yani okul rehber öğretmenleri yürütebilmektedir.

Sınıf öğretmenleri bireysel ya da grupla psikolojik danışma hizmetlerini sunamazlar.

Bireysel psikolojik danışma duyuşsal ve gündemsizdir. Genellikle haftada 1 gün 45-50 dakikalık 8-10 oturum halinde yürütülen bir süreçtir.

Kişisel, ailesel ya da arkadaşlarla ilgili yaşanan sorunların çözümüne yardım, karar verme konusunda yardım gibi daha çok bireyin özel konularıdır.

Grupla Psikolojik Danışma

Bireysel psikolojik danışma hizmetleri alma özelliği olan öğrenciler de dahil olmak üzere, ortak sorunlara sahip bireyleri odağına alan hizmet türüdür.

Grupla psikolojik danışmanlık hizmetleri bireyin kendisinin yalnız olmadığını düşünmesini ve daha net bir şekilde sorunlarını ifade edebilmesini sağlamaktadır.

ÖĞRETİM KADEMELERİNE GÖRE REHBERLİK

Öğretim kademelerine göre rehberlik kpss eğitim bilimleri rehberlik türleri içinde yer almaktadır. Önceki konularda rehberlik türlerinden kurumlara göre rehberlik, telem işlevlerine göre rehberlik ve birey sayısına göre rehberlik konularını ele almıştık. Şimdi de öğretim kademelerine göre rehberlik türlerinden okul öncesi, ilköğretim, ortaöğretim ve yükseköğretimde rehberlik konularını işleyeceğiz.

Öğretim Kademelerine Göre Rehberlik

Kpss eğitim bilimleri öğretim kademelerine göre rehberlik türleri şunlardır:

Okul Öncesi Rehberlik (0-6)

Okul öncesi rehberliğin temel işlevi çocuğun remel ihtiyaçlarını sağlıklı bir şekilde gerçekleştirmesini sağlamak ve gelişim görevlerini gerçekleştirmesine yardım etmektir. Bireyin ilgi ve yetenekleri doğrultusunda etkinlikler düzenlemek okul öncesi rehberliğin amaçları arasındadır.

Kendini kabul, özgüven gelişimi, olumlu benlik oluşturma, sosyalleşme, okul kurallarının tanıtımı, ilköğretime hazırlık, meslek fikrinin ortaya çıkması gibi olgular okul öncesi dönemde önem arz etmektedir.

Müşavirlik hizmeti okul öncesi dönem için en önemli ve temel hizmettir.

İlköğretimde Rehberlik (6-14)

Temel amaç öğrencilerin kendilerini tanımasını sağlamaktır. Psikolojik ve sosyal gelişime destek bu dönemdedir. İlköğretimde rehberlik aşamasında sağlık öğrenme ortamlarının oluşturulması da hedefler arasındadır.

Kişilik gelişiminin temelinin atılması yine bu dönemdedir. Bireysel farklılıklara duyarlı olarak gelişim görevlerinin dikkate alınması, yaşam boyu öğrenmeye güdüleme ilköğretimde eğitsel rehberliğin en önemli görevleri arasındadır.

Gelişimsel rehberlik anlayışına göre yürütme esastır. Her birey eşsizdir ve kendi kapasitesi doğrultusunda gelişme hakkına sahiptir. Öğretmen odaklı olan bu sürecin yürütülmesinde de kilit rol öğretmendir. Her okulun hedefleri farklıdır ancak temel amaç bireyin kendini gerçekleştirmesidir.

İlköğretimde çocuğun bedenindeki hızlı değişimlere ayak uydurması gerekmektedir. Bunun için öğretmenler, öğrencilere yaşanan değişmelerle ilgili bilgi verebilir. Gelişim dönemlerine özgü gelişim özelliklerini gösterme hızının bireye özgü olduğu ve cinsler arasında genel farklılıklar olabildiği anlatılabilir.

Ortaöğretimde Rehberlik (15-18)

Bu dönemde ergenlik gelişim özellikleri ve gelişim görevleri rehberliğin temel amacını oluşturur. Kişisel ve mesleki rehberliğin en önemli olduğu safhadır.

Kpss eğitim bilimleri ortaöğretim rehberliğin amacı kişilik bütünlüğünün kazanılması, bireyin yetişkinliğe hazırlanması, sosyal ilişkilerde başarılı olması, kendini tanıması, gizil güçlerini geliştirmesi, iş hayatına ilişkin gerçekçi değerlendirmeler yapması ve bireyin uygun kararlar almasını sağlamaktır.

Bu durumlar göz önüne alındığında bireyin kendini rahat hissettiği, kendini rahatça ifade edebildiği, sağlıklı ilişkilere girebildiği, güvenli ve demokratik bir ortam hazırlanması gerekmektedir.

Yükseköğretimde Rehberlik

Yükseköğretimde ekonomik sorunlar, barınma, kayıt, yurt, kredi, burs, sağlık, şehir yaşamına uyum, arkadaş ilişkileri kurmakla ilgili sorunlar, üniversite ile ilgili sorunlar, kişisel sorunlar, seçilen mesleğe hazırlık, iş bulma gibi birçok probleme çözüm sağlamak amacıyla verilen rehberlik hizmetleridir. Kısaca tüm mediko hizmetleri yükseköğretim rehberliğinin içinde yer almaktadır.

Birey kendi sorunlarını çözmede ve sorumluluklarını yerine getirmede rehberlik hizmetleri bireye destek olmak zorundadır.